Psychiatria
Są główną przyczyną wyczerpania osób z otoczenia oraz pogorszenia stanu poznawczego i socjalnego pacjentów. Częstość ich występowania wrasta wraz z postępem choroby, ale mogą one pojawiać się na początkowych etapach otępienia.
Najważniejsze jest w takiej sytuacji ustalenie przyczyny zachowania pacjenta. Należy wykluczyć przyczyny medyczne (np. interakcje lekowe czy obecność zaburzeń świadomości), fizjologiczne (np. ból lub problemy z układem trawienno-wydalniczym pacjenta) oraz zewnętrzne. Mogą to być hałas, ostre światło, obecność wzbudzających niepokój pacjenta osób lub obiektów, zmiana dotychczasowej rutyny, ale również nieprawidłowe podejście opiekuna do pacjenta i jego reakcji.
Pacjent z otępieniem poza opieką potrzebuje także zapewnienia mu częściowej autonomii i wychodzenia naprzeciw jego potrzebom. Wymaga to psychoedukacji opiekunów. Konieczne jest uświadomienie im, że należy unikać kłótni i dyskusji z pacjentem, zastraszania go czy prezentowania przesadnych reakcji, w tym paniki. Niewskazane jest również krzyczenie, okazywanie zdenerwowania czy zniecierpliwienia, szarpanie, popychanie, wyzywanie i używanie wulgaryzmów. Zmuszanie do zapamiętywania, oczekiwanie przypomnienia albo powtórzenia poleceń przez pacjenta nie są formą treningu poznawczego, ale z powodu frustracji pacjenta – przyczyną zaburzeń zachowania.
Wskazane jest natomiast nagradzanie i chwalenie poprawnego zachowania pacjenta, dostosowanie oczekiwań do aktualnego stanu chorego, komunikowanie się prostymi i krótkimi frazami oraz oferowanie kilku opcji wyboru aktywności, ubrań czy przekąsek. Zanim pacjenci z zaburzeniami wzroku i słuchu zostaną dotknięci przez opiekuna, konieczne jest upewnienie się, czy są świadomi jego obecności. Cenne jest stosowanie wskazówek czy podpowiedzi pomagających w przypominaniu. Zamiast oglądania telewizji lepiej zaproponować pacjentom słuchanie muzyki.
Częsta w otępieniu deprywacja sensoryczna może również prorokować zaburzenia zachowania. Stymulacja sensoryczna ma za zadanie zaspokajać potrzeby zmysłowe, wzmacniać czucie, wspomagać kontrolowanie bólu oraz pomagać w rozluźnianiu i redukowaniu niepokoju. Poza prozaicznym dotykiem czy specjalistycznym masażem istnieją również specjalne techniki wspomagające proces stymulacji sensorycznej. Należą do nich: muzykoterapia, wielozmysłowa terapia stymulacyjna, stosowanie białego szumu, terapia światłem i aromaterapia.
Również czynności o charakterze rekreacyjnym lub ćwiczenia fizyczne mogą być przydatne. Ich celem jest przeciwdziałanie znudzeniu pacjenta z otępieniem poprzez społeczne i poznawcze działania. Realne lub symulowane kontakty społeczne obejmują interakcję na żywo w grupie lub kontakt wirtualny, mogą odbywać się z udziałem zwierząt. Osoby z otoczenia pacjenta, z którymi pacjent czuje się bezpiecznie, mogą go angażować we wspólne granie w gry, układanie puzzli, spacery czy proste prace w ogrodzie. Uczestnictwo w pracach domowych samodzielnie lub z nadzorem nie tylko wzmacnia poznawczo, ale zapobiega nasileniu się zaburzeń zachowania. W zależności od możliwości pacjenta można mu zaproponować: podlewanie kwiatów, ścieranie kurzy, odkurzanie, obieranie i krojenie warzyw i owoców, czyszczenie i układanie sztućców czy segregowanie i układanie w szufladach ubrań.
Opanowanie zaburzeń zachowania ma na celu wzmacnianie poprawnych wzorców zachowania u pacjentów z otępieniem, również tych o charakterze społecznym. Poza ignorowaniem niewłaściwych reakcji w momencie ich występowania, można podjąć próbę odwrócenia uwagi pacjenta poprzez zmianę otoczenia lub miejsca, zaoferowanie czegoś do picia lub jedzenia bądź zaproponowanie innej formy aktywności niż obecna.
Działania niefarmakologiczne u pacjenta z otępieniem powinny być podjęte jako pierwsze w przypadku wystąpienia zaburzeń zachowania przed włączeniem farmakoterapii. Są one uzupełnieniem leczenia i służą poprawie jakości życia chorego i jego opiekuna.
Piśmiennictwo
